Wat wordt met hybride bedoeld?
Een hybride dwerghamster is een dwerghamster waarvan wij vermoeden dat één van de voorouders, hoe ver ook in het verleden, een ander soort is geweest.
De Campbelli dwerghamster en de Russische dwerghamster hebben beide een gemeenschappelijke voorouder en qua DNA lijken deze twee soorten zeer op elkaar. De twee soorten kunnen met elkaar gekruist worden, maar het sluit voor geen meter aan waardoor A. het nageslacht meestal onvruchtbaar is en B. de moeder mogelijk dood kan gaan.
Wanneer een mannelijke Campbelli dwerghamster een vrouwelijke Russische dwerghamster bevrucht, gaat het vrouwtje meestal dood. Wanneer een mannelijke Russische dwerghamster een Campbelli vrouw dekt, dan komt er nauwelijks nageslacht. Heel af en toe lukt het... Maar van het nageslacht is 99%+ onvruchtbaar.
Waarom onvruchtbaar?
Het Y-chromosoom van de Campbelli dwerghamster en de Russische dwerghamster wijken van elkaar af. Het X-chromosoom, daarvan is bij de Campbelli dwerghamster twee soorten aanwezig. Waarvan één op die van de Rus lijkt. Bijna alle mannelijke hybriden gefokt uit zuivere exemplaren zijn onvruchtbaar. Het kan soms voorkomen dat het vrouwtje gefokt uit een kruising tussen twee soorten wel "vruchtbaar" is. Maar ook hier geldt dat het zeer onvruchtbaar is en slechts heel af en toe jongen voortbrengen.
Zijn er andere eigenschappen die anders zijn?
De natuur heeft eeuwenlang dwerghamsters in het wild geselecteerd. Zo zijn de oogstanden van de Campbelli dwerghamster anders dan die van de Russische dwerghamster. Maar ook de kopvorm, de lengte van de ruggenwervel, de staartlengte, de oorstand, de neus, de beharing, de geur en noem maar op.
Deel hiervan is genetisch, net als een kleur. Het staat aan of het staat uit. Maar er zijn ook eigenschappen die qua DNA hetzelfde zijn, maar de uitwerking ander is. Bijvoorbeeld de lengte van de ruggenwervel en de dikte van de zijn eigenschappen die niet genetisch aan of uit staan. Om dit te begrijpen, geef ik een theoretisch voorbeeld: er zijn twee boeren die bonte koeien fokken en selecteren. De ene boer heeft de voorkeur voor zo min mogelijk vlekken en selecteert elke elke koeien die zo wit mogelijk zijn. De ander boer vindt zwart mooi en selecteert zwart. Op den duur bereiken deze twee boeren hun doen: er zijn dan witte en zwarte koeien. Genetisch gezien is er geen verandering opgetreden en wanneer je de witte en de zwarte met elkaar kruist, krijg je bonte koeien. En nageslacht zal bont blijven vererven totdat weer generaties langs geselecteerd wordt.
En dat is nu precies wat er gebeurd wanneer je een Campbelli dwerghamster met een Russische dwerghamster kruist en het lukt om verder te kruizen. Eeuwenlange natuurlijke selectie wordt ineens met elkaar gemengd. Wanneer je niet gaat selecteren en een onzuiver exemplaar generaties lang met zuivere exemplaren kruist, zul je zien dat de eigenschappen van de ander soort verdwijnen. Maar kruis je twee hybriden onderling, dan zul je zien dat bepaalde eigenschappen van de ander soort ineens terug kunnen komen. Dit noem ik onstabiliteit in bouw en type. Ineens krijg je bijvoorbeeld een exemplaar die een langwerpig kop heeft of grote oren. Of ineens dat de staartlengte te lang is.
In het verleden zijn er kleurslagen bij de Russische dwerghamster gefokt uit de Campbelli dwerghamster. Het gaat hier om de Geel-wildkleur roodoog, Vies-bruin en de bontfactor. De eerste twee zijn recessieve mutaties en laatste is een dominante mutatie. Van de recessieve mutaties houdt dit in dat er altijd vanaf het begin hybriden onderling gefokt zijn om het terug te krijgen. En dat is dus ook waarom deze exemplaren altijd wel iets van ander soort weg hebben. Er zijn fokkers die het gelukt zijn om het zodanig van bouw en type te fokken dat de beste deskundige geen eigenschap van ander soort meert ziet. Maar net als in de voorbeeld van de witte koe, in andermans handen en gekruist met andere hybride bloedlijnen, gaat de geselecteerde eigenschappen zo weer verloren.
De meeste Russische dwerghamsters die in Nederland gefokt worden, zijn nu hybride. Wie van de fokkers heeft naast de leuke kleuren een bloedlijn Russische dwerghamsters zuiver van soort? En dit geldt eveneens voor de Campbelli dwerghamster. Want een aantal kleurslagen zijn onbekend waar ze vandaan komen en mogelijk ook hybride.
Wat is een RusBelli?
Dit is een benaming die Joep Vrijhof, een bekende fokker, heeft bedacht voor zijn hybride project. Dit zijn eigenlijk Campbelli achtigen met heel veel Rus eigenschappen.
Kom ik in de winkel een hybride tegen waarvan eerste paar generaties een ander soort voorkomt?
De kans is minimaal. Het is mij bij toeval een keer gelukt en daar stammen de geel roodogen en de bontfactor vanaf. Dit is alweer ruim 15 jaar geleden. Bij een experiment in 2004 waarvan ik RusBelli's gebruikt hebt, lukte het me niet om verder richting de Russische dwerghamster te kruisen. Wetenschappelijk schrijven ze hierover dat bijna alles onvruchtbaar is en het incidenteel een tweede generatie voor kan komen. Het is de wet van de grote getallen dat het soms wel lukt.
De meeste hybride exemplaren komen voort uit de incidentele gelukte gevallen en worden gefokt omdat ze de kleur c.q. eigenschap hebben. En omdat alle kleurtjes door elkaar gekruist wordt, is bijna alles hybride geworden.
Maar Zwarte Rus is toch ook hybride? En hoe zit het met de Mandarijn kleur?
De Mandarijn is een zuiver mutatie van de Russische dwerghamster, maar de fokkers hebben allemaal hybride exemplaren gebruikt om nieuwe Mandarijnen te fokken. Dus de Mandarijnen in de winkel en of bij de kleinschalige fokker, dat zijn naar alle waarschijnlijkheid hybriden. Maar kruis je die terug met zuivere Russische dwerghamsters, dan zie je binnen enkele generaties dat de onstabiliteit verdwijnt en geen eigenschappen van de Campbelli laat zien. En dat is ook bij de zwarte kleur zo, alleen gaat het hier om een recessieve mutatie en daarvan moet je altijd twee exemplaren onderling kruisen om de kleurslag terug te krijgen.
Hybride kleur is erger dan hybride dwerghamster?
Ja! Eigenlijk horen we verschil te maken tussen hybriden die een kleurslag hebben waarvoor genen van ander soort nodig zijn, zoals de Geel-wildkleur roodoog, Vies-bruin en Russische dwerghamsters met een bontfactor. En tussen een hybride dwerghamster, een dwerghamster waarvan een voorouder een kleurslag had waarvoor genen nodig waren van de ander soort.
De Mandarijn is een dominante mutatie. Omdat het een zuiver mutatie is, zorgt het niet voor de onstabiliteit wanneer het een aantal generaties lang met zuivere exemplaren gekruist wordt. Naast het gen Mandarijn liggen genen van de Russische dwerghamster. En qua eeuwenlange selectie is het een Russische dwerghamster. En dat geldt voor alle kleurmutaties die bij de Russische dwerghamster ontstaan zijn: hoe vaker het terug gekruist wordt met een zuiver Russische dwerghamster, hoe meer ze op Russen lijken en hoe minder onstabiliteit in bouw en type aanwezig is.
Maar dit geldt dus nooit voor een Geel-wildkleur roodog, Vies-bruin of Rus met bontfactor. Dat blijven Russische dwerghamster die hybride eigenschappen vertonen. Bekijk de kopvorm van deze exemplaren maar eens! En bijvoorbeeld de staartlengte. Tevens zijn deze exemplaren "gemakkelijker" met de Campbelli dwerghamster te kruisen. Het sluit net iets beter aan waardoor sneller een nestje geboren wordt.
Zijn ze ongezonder?
Integendeel. De meeste hybriden worden net zo oud als zuiver exemplaren en kennen geen bijzondere ziektes. Alleen de Vies-bruin en daarop gebaseerde kleuren. Die kunnen een scheve kop hebben. Dat wordt een draaikop genoemd. Waarschijnlijk komt dit omdat het evenwichtsorgaan te veel op de ander soort lijkt waardoor het tot problemen leidt.
Er is alleen één grote uitzondering hierop. En dat is wanneer je te maken hebt met hybriden waarvan binnen 5-6 generaties nog een ander soort gebruikt is. Deze exemplaren zijn heel erg hybride en dragen veel genen van ander soort. Het probleem is niet zozeer als je zo'n exemplaar met een zuiver soort terug kruist,, maar wanneer je onderling kruist. Maar nogmaals, deze exemplaren worden een zeldzaamheid.
Ik gebruik een Russische dwerghamster met rode ogen om bouw en type te verbeteren
Zoals je hebt kunnen lezen, is dit dus niet correct. Je hybriseert op deze wijze de Russische dwerghamster. En dat zorgt weer voor meer onstabiliteit. Vooral als deze exemplaren met andere exemplaren gekruist worden waarvan de voorouders hybride kleuren hadden.
Hoe kan je het beste de verschillende kleuren Russische dwerghamster fokken?
De kleurslagen bij de Russische dwerghamsters kan je beste verdelen in kleurslagen die bij de Russische dwerghamster horen c.q. zijn ontstaan, kleurslagen die vermoedelijk hybride zijn en kleurslagen die per definitie hybriden zijn. En houdt deze kleurslagen apart. Fok dus geen Wildkleur uit een roodoog variant. Kruis de hybride kleuren geregeld met zuivere exemplaren c.q. met kleuren die bij de Russische dwerghamster ontstaan zijn. Dat zorgt ervoor dat deze kleuren mooier van type en bouw worden. Maar gebruik het nageslacht om nieuwe exemplaren van de hybride kleur te fokken.
Ach het gaat alleen om uiterlijk? Niet belangrijk!
Het is van groot belang dat wij als fokker hier attent op zijn. Beide soorten gaan namelijk steeds meer op elkaar lijken. Kijk nu maar eens op internet hoe vaak gevraagd wordt om welke soort het gaat en dat verschillende mensen verschillend erover denken. De Russische dwerghamster zoals wij die kennen, willen wij behouden.
Het is een beetje te vergelijken met raskatten en straatkatten. Een straatkat bestaat uit vele rassen en is een bastaard. Wanneer je bijvoorbeeld de twee rassen Persische kat en de Britische korthaar met straatkatten kruist, zul je op den duur geen raszuivere katten hebben. Wanneer je straatkatten fokt, is dit natuurlijk geen probleem. Maar wanneer je een raszuiver soort wilt fokken, dan wil je geen bastaard gebruiken.
Ach, in het wild zijn heel veel zuivere Campbelli's en Russen, dan halen we toch paar nieuwen op?
In mijn ogen is dit niet zo eenvoudig. Zowel de Campbelli dwerghamster als de Russische dwerghamster komen in verschillende gebieden voor en zijn daar door de jaren heen, ook verandert. Zo is de Campbelli dwerghamster die bij de Altai gebergte voorkomt, heel grijs van kleur. Ze zijn eveneens heel bol van bouw en hebben hele grote oren. De Campbelli dwerghamster die in Mongolië voorkomt, zijn heel bruin geel van kleur. Ze ruiken iets anders en hebben een klein vouwtje in de oor. De Russische dwerghamsters komen in twee gebieden voor die eeuwenlang apart hebben geleefd. De exemplaren die in Zuid-Siberië voorkomen, hebben ronde kopjes. De exemplaren die in Kazastan voorkomen, hebben hele spitse koppen. Door verschillende dwerghamsters van een zelfde soort afkomstig uit verschillende gebieden, kan eveneens leiden tot onstabiliteit in bouw en type. Dus voor de mooiheid moet je het niet doen.
Daarnaast gedragen de nieuwe exemplaren generaties lang zoals ze in het wild gedragen: heel snel, bang of zelfs soms bijterig. Het is een beetje vergelijkbaar met de wolf en de hond. We gaan toch geen wolven gebruiken om een nieuwe hond te fokken?
Dit probleem speelt alleen bij de Russische dwerghamsters toch?
Nee, er zijn ook Campbelli dwerghamsters die hybriden zijn. Alleen is het veel minder erg als bij de Russische dwerghamster. Want bij de Campbelli dwerghamsters ken je geen kleurslagen die ontstaan zijn door gebruik te maken van de Russische dwerghamster. Er zijn slechts een aantal kleurslagen en mutaties waarvan het ontstaan niet precies bekend is. Natuurlijk zie je soms een hybride Campbelli dwerghamster. Maar een aantal generaties terug gekruist op zuivere Campbelli's zal de Rus eigenschappen snel verdwijnen.
Een hybride kan je met beide soorten kruisen?
Nee zeker niet. De hybride dwerghamster is of een Campbelli dwerghamster achtige of een Russische dwerghamster achtige. En terug kruisen op een ander soort levert dezelfde problemen op. Alleen is het wel zo dat hoe dichter in de familielijn een ander soort is gebruikt, hoe sneller tot een succesvol dekking leidt.
Maatschappelijke veranderingen
Een aantal jaren geleden was het fokken met hybride dwerghamsters niet zo geaccepteerd als nu. Op het hamsterforum waren in 2004 en 2005 diverse topics waar de nodige discussies gevoerd werden. Er werd toen geen goed woord over gesproken. Landen zoals Engeland en Duitsland waren hybriden grote taboe en niet getolereerd. Er werd toen gezegd: eenmaal hybride altijd hybride. Langzamerhand is dit aan het verdwijnen. Op het hamsterforum worden hybriden als normaal beschouwd en er wordt geen woord meer over gerept als iemand een hybride kleur gebruikt. In een aantal landen wordt nu geaccepteerd dat wanneer een stamboom van de dwerghamster vijf generaties geen hybride kleur laat zien, dat ze geschikt bevonden worden en als "zuiver" beschouwd worden.
Martin Braak, 26 augustus 2012